Herrie in de klankkast
Door John van der Veer, HVT 11, november 2017
Het karakter van een luidspreker wordt bepaald door elektronica, drivers en de behuizing waarin de drivers plus aanvullend elektronisch grut zijn ondergebracht. De werking van de behuizing vertoont verrassend veel overeenkomsten met het effect van de klankkast van muziekinstrumenten. De klankkast, van bijvoorbeeld viool en gitaar, heeft dan ook model gestaan voor de ontwikkeling van de luidspreker, niet alleen wat betreft de klank, maar ook voor de geluidsdruk. Welkom in de wondere wereld van akoestische versterking.
Natuurlijk ligt het fenomeen al besloten in het woord: luidspreker. Toch dekt deze term niet eenduidig de lading. Ik moet eerlijk zijn. Ben een buitenstaander in de HiFi-wereld. Sta met enthousiaste doch relatief groene benen in HVT en kom eigenlijk uit het studiowezen en het wilde woud van gitaarversterkers op een podium. Een van de eerste dingen die mij opviel in de esoterie van HVT-ers was een ander gebruik van het woord luidspreker dan ik tot dan toe gewend was. In de HiFi is een luidspreker blijkbaar het hele ’ding’, dus kast plus elektronica, waarin drivers zijn ondergebracht. Voor gitaristen blijft het begrip luidspreker juist beperkt tot de driver, ondergebracht in een (combo)versterker of cabinet. In de studio verwijst men voor de weergave van het geluid naar de monitor, waarin één of meer luidsprekers (lees: drivers) zijn gehuisvest, in samenzwerende overeenstemming met het gilde van de snarenplukkers. Deze begripsverwarring leidt onder meer tot onduidelijkheid over de vraag welk onderdeel van de kast, al dan niet elektronisch, verantwoordelijk is voor welk segment van de weergave. Ben zelf ook niet bijster consequent maar zal proberen, in dit verband, het begrip luidspreker zoveel mogelijk volgens het Evangelie van de Heilige Audiofilus te hanteren.
Kast en klankkast
De meeste dynamische luidsprekers voor hifi-weergave in de huiskamer zijn voorzien van één of meer drivers, aangevuld met een tweeter. De vorm van de kast, de inhoud en de eventuele
interactie die, vaak samen het een cross-over, moet leiden tot de perfecte weergave, voor zover die bestaat. Het cross-over laten we in deze akoestische discussie even buiten beschouwing, evenals niet dynamische weergevers als de magneto- en elektrostaat. De invloed van de kast op het geluidsbeeld verschilt per ontwerp. Het Canadese Finalé Audio gaat hierin heel ver. In het septembernummer van HVT is de Finalé Vivace Mini getest. Deze luidspreker (de inburgeringscursus begint te werken) is een kleine vloerstaander met slechts één enkele 7 cm driver, meer niet. Voor de weergave van het complete frequentiespectrum leunt de Vivace Mini dus heel zwaar op het ontwerp van de kast, op een andere manier dan bij luidsprekers die zijn voorzien van twee, drie, vier, vijf of meer drivers. Wat betreft het klankbeeld verschilt de invloed van de kast dus op het geluidsbeeld, maar dat geldt ook voor het volume, de geluidsdruk. Het rendement van de luidspreker kan in belangrijke mate afhankelijk zijn van het akoestische rendement, oftewel de herrie die de kast produceert. En daarin hebben akoestische snaarinstrumenten met een klankkast model gestaan.
