Uit HVT 2, februari 2023
Dinsdag 11 januari, laat in de avond. Het bericht bereikt de eerste media dat Jeff Beck eerder die dag aan de gevolgen van een hersenvliesontsteking is overleden. De gitarist is bij het grote publiek wat minder bekend dan de twee anderen die furore hebben gemaakt bij The Yardbirds: Jimmy Page en Eric Clapton. Zijn invloed op diverse generaties gitaristen is echter vele malen groter. Om maar te zwijgen over de talloze producties waarop het genie zijn onuitwisbare stempel heeft gedrukt – producties die iedere audiofiel in de kast heeft staan, misschien zonder te weten dat de unieke gitaarpartijen van Jeff Beck zijn. Een terugblik.
Jeff Beck. Oké, hij is 78 geworden. Respectabel, maar toch. De man heeft alles wat ik doe op de elektrische gitaar sterk beïnvloed. En er is eigenlijk geen gitarist in dit genre voor wie dit niet geldt. Een ‘musician’s musician’, zoals dat zo mooi heet. Omdat Jeff Beck commercieel niet de doorbraak heeft gekend van zijn beroemde tijdgenoten is hij wat minder bekend. Toch is zijn invloed onpeilbaar groot. Niet alleen op alle gitaristen die dit wél is vergund – die dit overigens vrijwel allen volmondig beamen, waarover straks meer – maar ook op producties die het geluidsbeeld in de jaren zeventig, tachtig en negentig in zo’n belangrijke mate hebben bepaald. Geen audiofiel die er niet over mee kan praten.
Onbekend maakt onbemind en draagt bij aan onbenul. ‘Britse gitaarvirtuoos overleden’, zo luidden de koppen. Jeff Beck was helemaal geen virtuoos; niet vooruit te branden, die man. ‘Vooral bekend geworden door gebruik van de whammy-bar, waarmee je het gitaargeluid vervormt’. Pratende poedels kunnen goed overschrijven, maar daar blijft het ook bij. En natuurlijk wordt gerefereerd aan The Yardbirds, want dat is bekend terrein. Zowel voor Clapton als Page geldt echter dat hun invloed pas veel later dan ten tijde van deze sixties-band belangrijk is geworden en voor Jeff Beck gaat dit op in nóg grotere mate.
Top Gun
De gitarist breekt bij het gitaarvolk definitief door met Blow by Blow. Op dit album – eerste helft jaren 70 – laat Jeff Beck op een overweldigende manier horen hoe fantastisch hij de toon van een elektrische gitaar kan manipuleren met een vervormende buizenversterker, een Marshall in dit geval, het merk dat hij tot zijn dood trouw zou blijven. Om twee redenen is dit album een mijlpaal. Ten eerste is het geproduceerd en opgenomen in de legendarische Londense AIR-studio’s door niemand minder dan George Martin, die we kennen van The Beatles. Voor Blow by Blow put George Martin uit de klassieke orkesten. Voor het eerst wordt duidelijk hoe mooi de elektrische gitaar kan klinken in een bed van strijkers, een ontdekking die decennia erna talloze malen is gekopieerd, zeker voor Hollywood-producties. De complete L.A. scene is met het idee aan de haal gegaan: Toto, Aerosmith, Bon Jovi. En laten we de films niet vergeten: ‘Top Gun Anthem’, uit kaskraker Top Gun, gespeeld door Steve Stevens (de gitaarpartij dan, niet de hoofdrol, die was voor Tom Cruise). De tweede mijlpaal op Blow by Blow is ‘Cause We’ve Ended as Lovers’ Op deze track demonstreert Jeff Beck het summum van expressie op de subtiel scheurende e-gitaar. Zowel de stijl als deze versie zijn tot in het oneindige gekopieerd, maar geen enkele uitvoering of interpretatie komt ook maar in de buurt. Nog steeds geldt Beck’s versie van Stevie Wonders compositie als het ultieme dat een gitarist kan bereiken op de elektrische gitaar.
Private Dancer
Een musician’s musician. Dat gold en geldt voor gitaristen, maar, wonderlijk genoeg, ook voor zangers. Direct na het overlijden verscheen op (Sir!) Rod Stewart’s Instagram-account het bericht dat Jeff Beck voor hem de enige gitarist was die de vocale avonturen van de artiest op het podium kon volgen. David Bowie omschreef Mick Ronson (de grote gitarist achter Ziggy Stardust en producer/arrangeur van Lou Reed’s Transformer) als “my private Jeff Beck”. Mick Ronson deed daar niet moeilijk over, evenals Brian May, die door Freddy Mercury in soortgelijke bewoordingen werd omschreven. Brian May, zelf verantwoordelijk voor een totale omwenteling van het gebruik van de elektrische gitaar in het oeuvre van Queen, heeft ook nooit onder stoelen of banken gestoken dat Jeff Beck zijn grote voorbeeld was en is. En voor wie geldt dat eigenlijk niet? Dat geldt, bijvoorbeeld, voor Joe Perry van Aerosmith, Steve Lukather van Toto en Richie Sambora van Bon Jovi. Maar ook Eric Clapton zelf, David Gilmour van Pink Floyd, Mark Knopfler van Dire Straits en zelfs John McLaughlin, de razendsnelle fusion gitarist, bekend van Mahavishnu en het trio met Paco de Lucía en Al Di Meola. Of neem Tina Turner. Ooit afgevraagd wie de gitaarpartijen op Private Dancer heeft gespeeld? Ja, die dus. Bon Jovi is de brug naar ‘Blaze of Glory’, de Hollywoodproductie waarvoor zanger Jon Bon Jovi de muziek heeft geschreven. En nee, de gitaarpartijen van de soundtrack zijn niet van Richie Sambora, maar van Jeff Beck.
Guitar Shop
Intussen gaat de gitarist door met het uitbrengen van solo-albums, zoals Jeff Beck’s Guitar Shop, waarmee hij zowel zijn kracht als zijn zwakke kant laat horen. Met name in de ballads laten de solo-albums de ontwikkeling horen van de geniale kenmerken in zijn gitaarspel, waarmee Jeff Beck zoveel furore heeft gemaakt op producties die iedere audiofiel kent. De technieken die hij heeft ontwikkeld zijn uniek en veelzijdig. Ten eerste heeft hij het plectrum afgeschaft. Da’s heel bijzonder, op de elektrische gitaar. De enige gitarist die ik ken die deze stap ook consequent heeft gezet is Mark Knopfler. Wat je kwijtraakt is de mogelijkheid om met een stevige attack virtuositeit te laten horen. Wat je wint is een surplus aan expressie in de toonvorming. Maar nog belangrijker is de manier waarop Jeff Beck manipulatie van toonhoogte heeft ontwikkeld. Hij gebruikte hiervoor de mogelijkheid van het opdrukken van de snaren, waarmee je de toon verhoogt, de toepassing van een bottleneck, die toonhoogte verandert door over de snaren te glijden en het gebruik van – inderdaad – de whammy bar, de beweegbare brug op een Fender Stratocaster waarmee je zowel boven als onder de oorspronkelijke toon kunt komen.
Amused to Death
Jeff Beck heeft deze technieken dusdanig weten te verfijnen dat het niet of nauwelijks te onderscheiden is welke hij gebruikt voor welke modulatie. En juist door die gave, in combinatie met zijn unieke, meeslepende toonvorming is het genie terechtgekomen op audiofiele topproducties. Denk aan ‘Brush with the Blues’, een van mijn favoriete live-tracks van Jeff Beck. Tip, voor wie het niet kent: luister vooral naar deze track, en vergeet ook ‘Where were You’ en ‘Two Rivers’ niet, twee ballads op Jeff Beck’s Guitar Shop. Beide nummers hebben model gestaan voor een van de beste producties aller tijden, iedere audiofiel bekend. Ik heb het over ‘Amused to Death’ van Roger Waters. Wellicht de meest geslaagde poging om het geluidsbeeld van een megadrukke productie helemaal open te trekken en toch niets in te boeten aan dynamiek. Onnavolgbaar. Het album schalt nu uit mijn top-set en ik vraag u om dat voorbeeld te volgen, als eerbetoon. Jeff Beck. Zo’n gitarist zal er nooit meer zijn. R.I.P., Kleine Reus.
